Chùa Dàn công trình kiến trúc điêu khắc nghệ thuật đặc sắc

Những góc đao cong vút duyên dáng thấp thoáng dưới những tán cây cổ thụ, chùa Dàn có tên chữ là “Trí Quả tự” thuộc thôn Phương Quan, xã Trí Quả, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh được dân gian gọi nôm theo tên làng là “Chùa Dàn Câu”.

Chùa Dàn thờ “Đại Thánh Pháp Điện Phật” thuộc hệ thống chùa Tứ Pháp và còn nổi tiếng bởi vẻ đẹp kiến trúc điêu khắc nghệ thuật.

Theo thư tịch cổ, chùa Dàn là một trong những chùa Tứ Pháp vùng Dâu, được khởi dựng từ thế kỷ II đầu Công nguyên. Nhưng trải qua lịch sử, chùa Dàn đã được các triều đại trùng tu và dấu ấn kiến trúc còn lại đến ngày nay là của hai thời Lê - Nguyễn. Hiện quần thể di tích theo kiểu “tiền Thần hậu Phật” gồm: Tam quan, Phương đình, Tiền tế, Ống muống, Thượng cung; phía sau là Tam bảo hậu, nhà Tổ, nhà Mẫu, tháp mộ, vườn cây bao quanh.

Từ ngoài vào, đầu tiên qua Tam quan là công trình kiến trúc của thời Nguyễn khá đồ sộ làm theo kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái đao cong. Qua Tam quan là đến một lối đi rộng được lát gạch, hai bên vườn cây quanh năm xanh tốt và sân rộng. Đi qua sân là đến khu thờ tự chính của di tích, gồm: Phương đình 2 tầng 8 mái đao cong mới được phục dựng. Tiền tế (còn được gọi là Đình Thượng) là công trình kiến trúc của hai thời Lê - Nguyễn còn bảo lưu nguyên vẹn.

Tiền tế có quy mô lớn với diện tích (21m x 9m) gồm 5 gian 2 chái với bốn góc đao cong vút, mái lợp ngói mũi, giữa bờ nóc đắp hình “Lưỡng long chầu nguyệt”, đầu kìm là 2 đầu rồng lớn; các góc đao được tạo dáng cong vút nhưng mềm mại duyên dáng, đầu đao trang trí hình rồng, phượng; bờ dải đắp nổi nghê chầu. Bộ khung được làm bằng gỗ lim to khỏe vững chắc (cột cái là 1,30m, cột quân là 0,85m), vì nóc kiểu “con chồng giá chiêng” ăn mộng với các hàng cột dọc và ngang, liên kết với hệ thống hoành, xà, cốn, bẩy.

Trên các bộ phận kiến trúc như đầu dư, cốn, bẩy đều được chạm nổi “Tứ linh” tinh xảo nghệ thuật. Đặc biệt là các đầu dư được chạm thành hình đầu rồng bằng kỹ thuật chạm kênh bong các nghệ nhân xưa đã thể hiện những đầu rồng to lớn, miệng há rộng để lộ rõ viên ngọc, bờm và râu tóc bay ngang nét mác mang phong cách nghệ thuật của thời Hậu Lê.

Tứ Pháp vùng Dâu

Tại gian giữa đặt một sập thờ cổ kiểu chân quỳ chạm khắc xảo nghệ thuật; gian bên phải đặt ban thờ “Tổ nghề” có công dạy dân làng nghề làm lưỡi câu. Ống muống là một tòa nhà chạy dọc nối giữa Tiền tế và Thượng cung bằng hệ thống vì, cột, kẻ góc, diện tích (7,30m x 8,10m), gồm 3 gian, bộ khung gỗ lim liên kết với nhau bởi các hàng cột dọc và ngang dọc (chu vi cột cái là 1,0m, chu vi cột quân là 0,68m). Ngăn giữa Ống muống và Thượng cung là hệ thống cửa cấm được trang trí hoa văn rồng mây. Tại Ống muống là nơi đặt khám thờ và ngai bài vị của Thành Hoàng.

Thượng cung nối với Ống muống, gồm 1 gian 2 chái với 4 mái đao cong, đỉnh nóc đắp nổi “Lưỡng phượng chầu đề” rất độc đáo. Bộ khung được làm bằng gỗ lim chắc khỏe, liên kết với nhau bởi vì nóc và các hàng cột dọc và ngang (cột cái có chu vi 1,35m, cột quân có chu vi 1,0m). Trên câu đầu còn nguyên dòng chữ Hán ghi khắc năm trùng tu tôn tạo vào thời vua Thành Thái: “Thành Thái thập tứ niên thập nhất nguyệt thập lục nhật tuế thứ Nhâm Dần thập nhị nguyệt thập lục nhật thụ trụ thượng lương thời đại cát”.

Trung tâm Thượng cung là ban thờ “Đại Thánh Pháp Điện Phật” (gọi tắt là Pháp Điện): Tượng cao gần 1,70m, tọa thiền trên tòa sen; khuôn mặt hiền từ với mũi cao, mặt nở, nét mặt thánh thiện, miệng cười đôn hậu, mắt khép hờ nhìn xuống nhân từ; bàn tay phải giơ lên, tay trái để trên đùi, trong lòng bàn tay có hạt minh châu; toàn thân tượng sơn màu mận chín đầy vẻ linh thiêng huyền bí.

Sau Thượng cung là Tam bảo hậu là công trình kiến trúc thời Nguyễn, có kết cấu kiểu chuôi vồ gồm 7 gian tiền đường và 3 gian thượng điện, bộ khung gỗ lim chắc khỏe; vì nóc theo kiểu “con chồng, giá chiêng” liên kết với hệ thống cột, cốn ván mê, bẩy. Tam Bảo hậu là nơi có các lớp tượng về sau và cũng được bài trí như những ngôi chùa làng khác. Ngoài ra, còn có các công trình khác như nhà Tổ, nhà Mẫu, nhà Sư, vườn Tháp… tạo thành một quần thể di tích cổ kính thâm nghiêm.

Chùa Dàn là công trình kiến trúc điêu khắc đặc sắc của hai thời Lê - Nguyễn với vẻ đẹp lộng lẫy cổ kính, cùng với các tài liệu cổ vật phong phú, không những là di sản văn hóa quý giá giúp cho việc nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng, tôn giáo, nghệ thuật kiến trúc điêu khắc truyền thống, mà còn là một trong những điểm tham quan du lịch hấp dẫn của văn hiến miền Kinh Bắc - Bắc Ninh.