Những lời Phật dạy - Trích lục các bài giảng trong Kinh điển Pāli (P.18)

1. Như vầy tôi nghe. Một thời, Thế Tôn ở Sāvatthī, tại Jetavana (Kỳ-đà Lâm), trong vườn ông Anāthapiṇḍika (Cấp Cô Ðộc).

2. Lúc ấy nhiều Tỳ kheo buổi sáng đắp y, cầm y bát vào thành Sāvatthī khất thực. Rồi các Tỳ kheo ấy suy nghĩ: “Nay còn quá sớm để đi khất thực ở Sāvatthī. Chúng ta hãy đi đến ngôi vườn các du sĩ ngoại đạo”. Các Tỳ kheo ấy đi đến ngôi vườn các du sĩ ngoại đạo, nói lên những lời chúc tụng hỏi thăm xã giao, rồi ngồi xuống một bên. Các du sĩ ngoại đạo ấy nói với các Tỳ kheo đang ngồi xuống một bên:

3. – Chư hiền, Sa-môn Gotama nêu rõ sự hiểu biết hoàn toàn về các dục, chúng tôi cũng nêu rõ sự hiểu biết hoàn toàn về các dục. Sa-môn Gotama nêu rõ sự hiểu biết hoàn toàn về các sắc pháp, chúng tôi cũng nêu rõ sự hiểu biết hoàn toàn về các sắc pháp.

Sa-môn Gotama nêu rõ sự hiểu biết hoàn toàn về các cảm thọ, chúng tôi cũng nêu rõ sự hiểu biết hoàn toàn về các cảm thọ. Chư hiền, ở đây có sự đặc thù nào, sự dị biệt nào, sự sai khác nào giữa Sa-môn Gotama và chúng tôi về vấn đề thuyết pháp hay vấn đề giáo huấn?

4. Các Tỳ kheo ấy không hoan hỷ cũng không chỉ trích những lời nói của các du sĩ ngoại đạo. Không hoan hỷ, không chỉ trích, các Tỳ kheo từ chỗ ngồi đứng dậy, từ biệt với ý nghĩ: “Chúng ta sẽ học ý nghĩa lời nói này từ Thế Tôn”.

5. Rồi các Tỳ kheo ấy, sau khi khất thực ở Sāvatthī, khi ăn xong và đi khất thực trở về, liền đến chỗ Thế Tôn ở, đảnh lễ Ngài và ngồi xuống một bên. Sau khi ngồi xuống một bên, các Tỳ kheo ấy kể lại chuyện đã xảy ra.

6. Đức Phật nói:

– Này các Tỳ kheo, các du sĩ ngoại đạo nói như vậy cần được trả lời như sau: “Chư hiền, thế nào là vị ngọt của các dục, thế nào là sự nguy hiểm, thế nào là sự xuất ly? Thế nào là vị ngọt của các sắc pháp, thế nào là sự nguy hiểm, thế nào là sự xuất ly? Thế nào là vị ngọt của các cảm thọ, thế nào là sự nguy hiểm, thế nào là sự xuất ly?”

Khi được hỏi vậy, các du sĩ ngoại đạo không thể trả lời được và sẽ bị mắc vào các khó khăn khác. Vì sao vậy? Vì vấn đề này không thuộc khả năng hiểu biết của họ. Này các Tỳ kheo, Ta không thấy một ai trong thế giới này với chư thiên, Dạ-ma (Māra), Phạm thiên, trong chúng sinh với các sa-môn, bà-la-môn, chư thiên và loài người, mà câu trả lời các câu hỏi được chấp nhận, trừ Như Lai, đệ tử Như Lai và những ai được nghe hai vị này. [Các dục]

7. (i) Và này các Tỳ kheo, thế nào là vị ngọt của các dục? Này các Tỳ kheo, có năm pháp tăng trưởng dục: Các sắc pháp do nhãn căn nhận thức, khả ái, khả lạc, khả ý, khả hỷ, tương ứng với dục, hấp dẫn. Các âm thanh do nhĩ căn nhận thức... Các mùi hương do tỷ căn nhận thức... Các vị do thiệt căn nhận thức... Các xúc do thân căn nhận thức, khả ái, khả lạc, khả ý, khả hỷ, tương ứng với dục, hấp dẫn.

Có năm pháp tăng trưởng dục như vậy. Y cứ vào năm pháp tăng trưởng dục này, có hỷ lạc khởi lên, như vậy là vị ngọt của các dục.

8. (ii) Này các Tỳ kheo, thế nào là sự nguy hiểm của các dục? Ở đây, này các Tỳ kheo, có thiện nam tử nuôi sống với nghề nghiệp, như đếm ngón tay, như tính toán, như ước toán, như làm ruộng, như buôn bán, như chăn bò, như bắn cung, như làm công cho vua, như làm một nghề nào khác.

Người ấy phải chống đỡ lạnh, phải chống đỡ nóng, phải chịu đựng sự xúc chạm của ruồi, muỗi, gió, sức nóng, mặt trời, các loài bò sát, bị chết đói chết khát. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục, khổ đau nhận thấy ngay trước mắt, lấy dục làm nhân, lấy dục làm nguồn gốc, lấy dục làm nền tảng, nguyên nhân chính là các dục.

9. Nếu thiện nam tử ấy nỗ lực như vậy, tinh cần như vậy, tinh tấn như vậy, nhưng các tài sản ấy không được đến tay mình, vị ấy than vãn, buồn phiền khóc than, đấm ngực, mê man bất tỉnh: “Ôi! Nỗ lực của ta thật sự là vô ích, tinh cần của ta thật sự không kết quả”. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục,..., nguyên nhân chính là các dục.

10. Nếu thiện nam tử ấy nỗ lực như vậy, tinh cần như vậy, tinh tấn như vậy và các tài sản ấy được đến tay mình, vì phải hộ trì các tài sản ấy, vị ấy cảm thọ sự đau khổ, ưu tư: “Làm sao các vua chúa khỏi cướp đoạt chúng, làm sao trộm cướp khỏi cướp đoạt chúng, làm sao lửa khỏi đốt cháy, nước khỏi cuốn trôi, hay các kẻ thừa tự không xứng đáng khỏi cướp đoạt chúng?”

Dù vị ấy hộ trì như vậy, giữ gìn như vậy, vua chúa vẫn cướp đoạt các tài sản ấy, trộm cướp vẫn cướp đoạt, lửa vẫn đốt cháy, nước vẫn cuốn trôi, hay các kẻ thừa tự không xứng đáng vẫn cướp đoạt chúng. Vị ấy than vãn, buồn phiền, khóc than, đấm ngực, mê man bất tỉnh: “Cái đã thuộc của ta, nay ta không có nữa”. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục,..., nguyên nhân chính là các dục.

11. Lại nữa, do dục làm nhân, do dục làm nguồn gốc, do dục làm nền tảng, do nguyên nhân chính là các dục, vua tranh đoạt với vua, sát-đế-lị tranh đoạt với sát-đế-lị, bà-la-môn tranh đoạt với bà-la-môn, gia chủ tranh đoạt với gia chủ, mẹ tranh đoạt với con, con tranh đoạt với mẹ, cha tranh đoạt với con, con tranh đoạt với cha, anh em tranh đoạt với anh em, anh tranh đoạt với chị, chị tranh đoạt với anh, bạn bè tranh đoạt với bạn bè.

Khi họ đã dấn mình vào tranh chấp, tranh luận, tranh đoạt, thì họ công phá nhau bằng tay, họ công phá nhau bằng đá, họ công phá nhau bằng gậy, họ công phá nhau bằng kiếm. Từ đó, họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục,..., nguyên nhân chính là các dục.

12. Lại nữa, do dục làm nhân... họ đeo cung và tên, họ dàn trận hai mặt và tên được nhắm bắn nhau, đao được quăng ném nhau, kiếm được vung chém nhau. Họ bắn đâm nhau bằng tên, họ quăng đâm nhau bằng đao, họ chặt đầu nhau bằng kiếm. Từ đó, họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục,..., nguyên nhân chính là các dục.

13. Lại nữa, do dục làm nhân... họ cầm mâu và thuẫn, họ đeo cung và tên, họ công phá thành quách mới trét vôi hồ và tên được nhắm bắn nhau, đao được quăng ném nhau, kiếm được vung chém nhau. Họ bắn đâm nhau bằng tên, họ quăng đâm nhau bằng đao, họ đổ nước phân sôi, họ đè bẹp nhau bằng đá, họ chặt đầu nhau bằng kiếm. Từ đó, họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục,..., nguyên nhân chính là các dục.

14. Lại nữa, do dục làm nhân... họ đột nhập nhà cửa, họ cướp giật đồ đạc, họ hành động như kẻ cướp, họ phục kích các đường lớn, họ đi đến vợ người. Các vua chúa khi bắt được một người như vậy liền áp dụng nhiều hình phạt sai khác.

Họ bị đánh bằng roi, họ bị đánh bằng gậy, họ bị đánh bằng côn, họ bị chặt tay, họ bị chặt chân, họ bị chặt tay chân, họ bị xẻo tai, họ bị cắt mũi, họ bị xẻo tai cắt mũi, họ bị dùng hình phạt vạc dầu, họ bị dùng hình phạt bối đồi hình (xẻo đỉnh đầu thành hình con sò), họ bị dùng hình phạt la-hầu khẩu hình, hỏa man hình (lấy lửa đốt thành vòng hoa), chúc thủ hình (đốt tay), khu hành hình (lấy rơm bện lại rồi siết chặt), bì y hình (lấy vỏ cây làm áo), linh dương hình (hình phạt con dê núi), câu nhục hình (lấy câu móc vào thịt), tiền hình (cắt thịt thành hình đồng tiền), khối trấp hình, chuyển hình, cao đạp đài, họ bị tưới bằng dầu sôi, họ bị cho chó ăn, họ bị đóng cọc, họ bị chặt đầu bằng gươm.

Do đó, họ đi đến tử vong, đi đến sự đau khổ gần như tử vong. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục,..., nguyên nhân chính là các dục.

15. Lại nữa, do dục làm nhân, do dục làm nguồn gốc, do dục làm nền tảng, do nguyên nhân chính là các dục, họ làm các ác hạnh về thân, về lời nói và về ý. Do họ làm các ác hạnh về thân, về lời nói và về ý, khi thân hoại mạng chung, họ sinh vào cõi dữ, ác thú, đọa xứ, địa ngục. Như vậy là sự nguy hiểm của các dục, khổ đau nhận thấy ngay trước mắt, lấy dục làm nhân, lấy dục làm nguồn gốc, lấy dục làm nền tảng, nguyên nhân chính là các dục.

16. (iii) Này các Tỳ kheo, thế nào là sự xuất ly các dục? Đó là sự điều phục dục tham đối với các dục, sự đoạn trừ dục tham. Như vậy là sự xuất ly các dục.

17. Những sa-môn, bà-la-môn nào không như thật tuệ tri vị ngọt của các dục là vị ngọt như vậy, sự nguy hiểm là sự nguy hiểm như vậy, sự xuất ly là sự xuất ly như vậy, những vị này nhất định sẽ không như thật tuệ tri các dục của họ, họ cũng không có thể đặt người khác trong một địa vị tương tự, nghĩa là như thật tuệ tri các dục – sự kiện như vậy không thể xảy ra.

Những sa-môn, bà-la-môn nào như thật tuệ tri vị ngọt của các dục là vị ngọt như vậy, sự nguy hiểm là sự nguy hiểm như vậy, sự xuất ly là sự xuất ly như vậy, những vị này nhất định sẽ như thật tuệ tri các dục của họ, họ cũng có thể đặt người khác trong một địa vị tương tự, nghĩa là như thật tuệ tri các dục – sự kiện như vậy có xảy ra. [Các sắc pháp]

18. (i) Và này các Tỳ kheo, thế nào là vị ngọt của các sắc pháp? Này các Tỳ kheo, như các thiếu nữ sát-đế-lị, thiếu nữ bà-la-môn hay thiếu nữ gia chủ, tuổi khoảng độ mười lăm hay mười sáu tuổi, không quá lớn, không quá thấp, không quá ốm, không quá mập, không quá đen, không quá trắng, này các Tỳ kheo, có phải trong thời ấy, họ đạt đến mỹ diệu tối thượng, sắc đẹp tối thượng?

– Bạch Thế Tôn, phải.

– Này các Tỳ kheo, y cứ sắc đẹp mỹ diệu ấy, khởi lên lạc thọ và hỷ thọ, như vậy là vị ngọt của các sắc pháp.

19. (ii) Và này các Tỳ kheo, thế nào là sự nguy hiểm của các sắc pháp? Ở đây người ta có thể thấy thiếu nữ ấy trong một thời khác, khoảng tám mươi tuổi, chín mươi tuổi hay một trăm tuổi, già yếu, cong như nóc nhà, lưng còm, phải dựa gậy để chống đỡ, vừa đi vừa run rẩy, đau ốm, tuổi trẻ đã tận, râu rụng, tóc bạc, hư rụng, sói đầu, da nhăn, tay chân bị khô đét tái xám.

Này các Tỳ kheo, các ông nghĩ thế nào? Có phải sự mỹ diệu về sắc đẹp xưa kia của người đó nay đã biến mất và sự nguy hiểm đã hiện ra?

– Bạch Thế Tôn, sự thật là vậy.

– Này các Tỳ kheo, như vậy là sự nguy hiểm của các sắc pháp.

20. Lại nữa, người ta có thể thấy thiếu nữ ấy bị bệnh hoạn đau khổ, trầm bệnh, nằm đắm mình trong phân tiểu của mình, phải có người nâng dậy, phải có người đỡ nằm. Này các Tỳ kheo, các ông nghĩ thế nào? Có phải sự mỹ diệu về sắc đẹp xưa kia của người đó nay đã biến mất và sự nguy hiểm đã hiện ra?

– Bạch Thế Tôn, sự thật là vậy.

– Này các Tỳ kheo, như vậy là sự nguy hiểm của các sắc pháp.

21. Lại nữa, người ta thấy thiếu nữ ấy với thi thể bị quăng vào nghĩa địa, một ngày, hai ngày hay ba ngày, thi thể ấy trương phồng lên, xanh đen lại, nát thối ra. Này các Tỳ kheo, các ông nghĩ thế nào? Có phải sự mỹ diệu về sắc đẹp xưa kia của người đó nay đã biến mất và sự nguy hiểm đã hiện ra?

– Bạch Thế Tôn, sự thật là vậy.

– Này các Tỳ kheo, như vậy là sự nguy hiểm của các sắc pháp.

22-29. Lại nữa, người ta thấy thiếu nữ ấy với thi thể bị quăng vào nghĩa địa, bị các loài quạ ăn, hay bị các loài diều hâu ăn, hay bị các chim kên ăn, hay bị các loài chó ăn, hay bị các loài giả can ăn, hay bị các loài côn trùng ăn... với bộ xương còn dính thịt và máu, được các đường gân cột lại... với bộ xương không còn dính thịt nhưng còn dính máu, được các đường gân cột lại... với bộ xương không còn thịt và máu, được các đường gân cột lại...

Chỉ còn có xương rời rạc rải rác chỗ này chỗ kia – ở đây là xương tay, ở đây là xương chân, ở đây là xương ống, ở đây là xương bắp vế, ở đây là xương mông, ở đây là xương sống, ở đây là xương đầu... chỉ còn toàn xương trắng màu vỏ ốc... chỉ còn một đống xương lâu hơn một năm... chỉ còn các xương thối trở thành cát bụi. Này các Tỳ kheo, các ông nghĩ thế nào? Có phải sự mỹ diệu về sắc đẹp xưa kia của người đó nay đã biến mất và sự nguy hiểm đã hiện ra?

– Bạch Thế Tôn, sự thật là vậy.

– Này các Tỳ kheo, như vậy là sự nguy hiểm của các sắc pháp.

30. (iii) Và này các Tỳ kheo, thế nào là sự xuất ly khỏi các sắc pháp? Đó là sự điều phục dục tham đối với các sắc pháp, sự đoạn trừ dục tham. Như vậy là sự xuất ly khỏi các sắc pháp.

31. Những sa-môn, bà-la-môn nào không như thật tuệ tri vị ngọt của các sắc pháp là vị ngọt như vậy, sự nguy hiểm là sự nguy hiểm như vậy, sự xuất ly là sự xuất ly như vậy, những vị này nhất định sẽ không như thật tuệ tri các sắc pháp của họ, họ cũng không có thể đặt người khác trong một địa vị tương tự, nghĩa là như thật tuệ tri các sắc pháp, sự kiện như vậy không xảy ra.

Những sa-môn, bà-la-môn nào như thật tuệ tri vị ngọt của các sắc pháp là vị ngọt như vậy, sự nguy hiểm là sự nguy hiểm như vậy, sự xuất ly là sự xuất ly như vậy, những vị này nhất định như thật tuệ tri các sắc pháp của họ, họ cũng có thể đặt người khác trong một địa vị tương tự, nghĩa là như thật tuệ tri các sắc pháp – sự kiện như vậy có xảy ra. [Các cảm thọ]

32. (i) Và này các Tỳ kheo, thế nào là vị ngọt của các cảm thọ? Ở đây, vị Tỳ kheo ly các dục, ly các bất thiện pháp, tự chứng và an trú vào thiền thứ nhất, một trạng thái hỷ lạc do ly dục sinh, có tầm có tứ. Trong lúc ấy, vị ấy không nghĩ đến tự hại, không nghĩ đến hại người, không nghĩ đến hại cả hai. Vị ấy cảm giác một cảm thọ vô hại. Ta nói đó là vị ngọt tối thượng của các cảm thọ.

33-35. Lại nữa, vị Tỳ kheo diệt tầm và tứ, chứng và trú vào thiền thứ hai, một trạng thái hỷ lạc do định sinh, không tầm không tứ, nội tỉnh nhất tâm... Vị Tỳ kheo ly hỷ trú xả, chánh niệm tỉnh giác, thân cảm sự lạc thọ mà các bậc thánh gọi là xả niệm lạc trú, chứng và trú thiền thứ ba... vị Tỳ kheo xả lạc xả khổ, diệt hỷ ưu đã cảm thọ trước, chứng và trú thiền thứ tư, không khổ không lạc, xả niệm thanh tịnh.

Trong lúc ấy, vị ấy không nghĩ đến tự hại, không nghĩ đến hại người, không nghĩ đến hại cả hai. Vị ấy cảm giác một cảm thọ vô hại. Ta nói đó là vị ngọt tối thượng của các cảm thọ.

36. (ii) Và này các Tỳ kheo, thế nào là sự nguy hiểm của các cảm thọ? Các cảm thọ là vô thường, khổ, biến hoại. Như vậy là sự nguy hiểm của các cảm thọ.

37. (iii) Và này các Tỳ kheo, thế nào là sự xuất ly các cảm thọ? Này các Tỳ kheo, sự điều phục dục tham đối với các cảm thọ, sự đoạn trừ dục tham. Như vậy gọi là sự xuất ly các cảm thọ.

38. Những sa-môn, bà-la-môn nào không như thật tuệ tri vị ngọt của các cảm thọ là vị ngọt như vậy, sự nguy hiểm là sự nguy hiểm như vậy, sự xuất ly là sự xuất ly như vậy, những vị này nhất định sẽ không như thật tuệ tri các cảm thọ của họ, họ cũng không có thể đặt người khác trong một địa vị tương tự, nghĩa là như thật tuệ tri các cảm thọ – sự kiện như vậy không xảy ra.

Những sa-môn, bà-la-môn nào như thật tuệ tri vị ngọt các cảm thọ là vị ngọt như vậy, sự nguy hiểm là sự nguy hiểm như vậy, sự xuất ly là sự xuất ly như vậy, những vị này nhất định như thật tuệ tri các cảm thọ của họ, họ có thể đặt các người khác trong một địa vị tương tự, nghĩa là như thật tuệ tri các cảm thọ – sự kiện như vậy có xảy ra.

Thế Tôn thuyết giảng như vậy. Các Tỳ kheo ấy hoan hỷ, tín thọ lời dạy của Thế Tôn. (MN 13, Đại kinh Khổ uẩn)

4. CÁC NGUY HIỂM CỦA DỤC LẠC

[Gia chủ Potaliya hỏi Đức Thế Tôn]

– Bạch Thế Tôn, như thế nào là sự đoạn tận toàn diện, toàn bộ và toàn mặt tất cả tục sự trong giới luật bậc Thánh? Lành thay, bạch Thế Tôn, nếu Thế Tôn thuyết pháp cho con biết như thế nào là sự đoạn tận toàn diện, toàn bộ, toàn mặt tất cả tục sự trong giới luật bậc Thánh.

– Này gia chủ, vậy ông hãy nghe và khéo tác ý, Ta sẽ giảng.

– Thưa vâng, bạch Thế Tôn.

Gia chủ Potaliya vâng đáp Thế Tôn. Thế Tôn thuyết giảng như sau:

15. – Này gia chủ, ví như có con chó đói lả, suy nhược, đi đến một lò thịt giết bò. Ở đây, có người giết bò thiện xảo hay người đệ tử quăng cho nó một khúc xương, khéo lóc, tận lóc, không có thịt, chỉ có dính máu. Này gia chủ, ông nghĩ thế nào? Con chó ấy, khi gặm khúc xương ấy, khéo lóc, tận lóc, không có thịt, chỉ có dính máu có thể đoạn trừ được đói lả suy nhược của nó không?

– Bạch Thế Tôn, không. Vì sao vậy? Với khúc xương khéo lóc, tận lóc, không có thịt, chỉ có dính máu ấy, bạch Thế Tôn, con chó kia chỉ có mệt nhọc khốn khổ mà thôi.

– Cũng vậy, này gia chủ, vị thánh đệ tử suy nghĩ như sau: “Thế Tôn đã nói, dục được ví như khúc xương, khổ nhiều, não nhiều, tai họa ở đây càng nhiều hơn”. Sau khi thấy như chân như vậy với chánh trí tuệ, sau khi từ bỏ loại xả thuộc loại đa chủng, y cứ đa chủng, đối với loại xả thuộc loại nhất chủng, y cứ nhất chủng, ở đây, mọi chấp thủ đối với thế vật được đoạn trừ hoàn toàn, không có dư tàn, vị ấy tu tập loại xả như vậy.

16. Này gia chủ, ví như con chim kên, con chim diều hâu, hay con chim ưng giành được miếng thịt liền bay bổng lên; các con chim kên khác, chim diều hâu khác, hay chim ưng khác bay đuổi theo, đuổi sát theo giành giựt xé nát miếng thịt ấy. Này gia chủ, ông nghĩ thế nào? Nếu con chim kên, chim diều hâu hay chim ưng ấy không vứt bỏ ngay miếng thịt ấy, nó có thể do nhân duyên ấy, đi đến chết hay đi đến khổ gần như chết không?

– Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này gia chủ, vị thánh đệ tử suy nghĩ như sau:

“Thế Tôn đã nói, dục được ví như miếng thịt, khổ nhiều, não nhiều, tai họa ở đây càng nhiều hơn”. Sau khi thấy như chân như vậy với chánh trí tuệ, sau khi từ bỏ loại xả thuộc loại đa chủng, y cứ đa chủng, đối với loại xả thuộc loại nhứt chủng, y cứ nhứt chủng, ở đây mọi chấp thủ đối với thế vật được đoạn trừ hoàn toàn, không có dư tàn, vị ấy tu tập loại xả như vậy.

17. Này gia chủ, ví như một người cầm một bó đuốc cỏ đang cháy rực đi ngược gió. Này gia chủ, ông nghĩ thế nào, nếu người ấy không vứt bỏ ngay bó đuốc ấy, bó đuốc cỏ đang cháy rực ấy có thể đốt cháy tay, hay đốt cháy cánh tay, hay đốt cháy một thân phần của người ấy, người ấy có thể do nhân duyên ấy, đi đến chết, hay đi đến khổ gần như chết không?

– Thưa có, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này gia chủ, vị thánh đệ tử suy nghĩ như sau:

“Thế Tôn đã nói, dục được ví như bó đuốc cỏ, khổ nhiều, não nhiều, tai họa ở đây càng nhiều hơn”. Sau khi thấy như chân như vậy với chánh trí tuệ,..., vị ấy tu tập loại xả như vậy.

18. Này gia chủ, ví như một hố than hừng, sâu hơn thân người, đầy những than hừng, cháy không thành ngọn, cháy không thành khói và một người đi đến muốn sống, muốn không chết, muốn lạc, né tránh khổ. Nhưng có hai nhà lực sĩ, nắm chặt hai cánh tay người ấy và lôi người ấy đến hố than hừng. Này gia chủ, ông nghĩ thế nào? Người ấy có co rúm thân, vật qua vật lại phía này phía kia không?

– Bạch Thế Tôn, có. Vì sao vậy? Bạch Thế Tôn, vì người ấy biết: “Nếu ta rơi vào hố than hừng này, do nhân duyên này, ta sẽ đi đến chết hay đau khổ gần như chết”.

– Cũng vậy, này gia chủ, vị thánh đệ tử suy nghĩ như sau: “Thế Tôn đã nói, dục được ví như hố than hừng, khổ nhiều, não nhiều, tai họa ở đây càng nhiều hơn”. Sau khi thấy như chân như vậy với chánh trí tuệ,..., vị ấy tu tập loại xả như vậy.

19. Này gia chủ, ví như có người nằm mộng, thấy vườn khả ái, rừng núi khả ái, đất đai khả ái, ao hồ khả ái; khi tỉnh dậy, người ấy không thấy gì cả. Cũng vậy, này gia chủ, vị thánh đệ tử suy nghĩ như sau: “Thế Tôn đã nói, dục được ví như một cơn mộng, khổ nhiều, não nhiều, tai họa ở đây càng nhiều hơn”. Sau khi thấy như chân như vậy với chánh trí tuệ,..., vị ấy tu tập loại xả như vậy.

20. Này gia chủ, ví như có người vay mượn tài vật – như xe cộ sang trọng, châu báu hoa tai mỹ diệu – và người ấy đi vào chợ phố, đi trước và chung quanh là những đồ vật vay mượn ấy. Quần chúng thấy người ấy bèn nói: “Người này thật sự giàu sang và người giàu sang hưởng thọ tài vật như vậy”.

Nhưng những người chủ thấy người ấy ở chỗ nào liền đến lấy về những vật sở hữu của mình. Này gia chủ, ông nghĩ thế nào? Như thế có phải đủ để người ấy trở thất vọng?

– Thưa vâng, bạch Thế Tôn. Vì sao vậy? Bạch Thế Tôn, vì những người chủ đến lấy về những vật sở hữu của mình.

– Cũng vậy, này gia chủ, vị Thánh đệ tử suy nghĩ như sau: “Thế Tôn đã nói, dục được ví như tài vật vay mượn, khổ nhiều, não nhiều, tai họa ở đây càng nhiều hơn”. Sau khi thấy như chân như vậy với chánh trí tuệ,..., vị ấy tu tập loại xả như vậy.

21. Này gia chủ, ví như gần thôn làng hay gần thị tứ có một nhóm rừng, ở đấy, có một cây đầy những trái chín, nhưng không có trái nào rơi xuống đất. Rồi một người đi đến, ước mong trái cây, tìm cầu trái cây, đi khắp đó đây để tìm trái cây. Người ấy đi sâu vào ngôi rừng ấy, thấy cây ấy đầy những trái chín.

Người ấy có thể nghĩ như sau: “Cây này đầy những trái chín nhưng không có trái nào rơi xuống đất, nhưng ta biết leo cây. Vậy ta hãy leo lên cây ấy ăn cho thỏa thích và bọc đầy áo (để đem về). Rồi người ấy leo lên cây ấy, ăn cho thỏa thích và bọc đầy áo (để đem về)”. Rồi một người thứ hai đi đến, ước mong trái cây, tìm cầu trái cây, đi khắp đó đây để tìm trái cây và tay mang một búa sắc bén.

Người này đi sâu vào ngôi rừng ấy, thấy cây ấy đầy những trái chín. Người này có thể nghĩ như sau: “Cây này đầy những trái chín, nhưng không có trái nào rơi xuống đất. Nhưng ta không biết leo cây. Vậy ta hãy chặt cây này tận gốc, ăn cho thỏa thích và bọc đầy áo (để đem về)”.

Rồi người này chặt cây ấy tận gốc. Này gia chủ, ông nghĩ thế nào? Nếu người kia không leo xuống thật nhanh, thì cây ấy khi rơi đổ xuống, sẽ làm cho người thứ nhất, hoặc bị gãy tay, hoặc bị gãy chân, hoặc bị gãy một phần thân thể.

Và do nhân duyên ấy, sẽ bị chết hay đi đến đau khổ gần như chết?

– Thưa vâng, bạch Thế Tôn.

– Cũng vậy, này gia chủ, vị thánh đệ tử suy nghĩ như sau:

“Thế Tôn đã nói, dục được ví như cây có trái, khổ nhiều, não nhiều, tai họa ở đây càng nhiều hơn”.

Sau khi thấy như chân như vậy với chánh trí tuệ, sau khi từ bỏ loại xả thuộc loại đa chủng, y cứ đa chủng, đối với loại xả thuộc loại nhứt chủng, y cứ nhứt chủng, ở đây mọi chấp thủ đối với thế vật được đoạn trừ hoàn toàn, không có dư tàn, vị ấy tu tập loại xả như vậy. (MN 54, Kinh Potaliya)

(2) Nhiệt não của dục lạc

10.– Này Māgandiya, Ta thuở trước, khi còn là tại gia, Ta sống hưởng thụ một cách đầy đủ, một cách sung mãn, năm dục trưởng dưỡng. Các sắc pháp do mắt nhận thức, các sắc pháp này là khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến dục, hấp dẫn. Các âm thanh do tai nhận thức... Các mùi hương do mũi nhận thức... Các vị do lưỡi nhận thức... Các xúc do thân nhận thức, các xúc này là khả ái, khả hỷ, khả lạc, liên hệ đến dục, hấp dẫn.

Ta có ba tòa lâu đài, một cho mùa mưa, một cho mùa đông, một cho mùa hạ. Trong bốn tháng mùa mưa, Ta sống hưởng thụ trong lâu đài mùa mưa, được những nữ nhạc công giúp vui và không bước xuống khỏi lâu đài ấy.

Rồi Ta sau một thời gian, sau khi như chân biết được sự tập khởi, sự đoạn diệt, vị ngọt, sự nguy hiểm và sự xuất ly của các dục vọng, sau khi đoạn tận dục ái, sau khi trừ diệt nhiệt não của các dục, Ta trú với khát ái được đoạn trừ, với nội tâm an tịnh.

Rồi Ta thấy các chúng sinh khác, chưa xả ly tham ái đối với các dục, đang bị các dục ái nhai nghiến, đang bị dục nhiệt não thiêu đốt, đang chạy theo các dục. Ta không ước vọng được như họ; ở đây, Ta không ham thích.

Vì sao vậy? Vì rằng, này Māgandiya, có hỷ lạc này, ly dục, ly bất thiện pháp, vượt qua cả thiên lạc. Vì Ta an trú, hoan hỷ trong hỷ lạc ấy, Ta không ao ước cái gì thấp kém; ở đây, Ta không ham thích.

11. Ví như, này Māgandiya, một gia chủ hay con một người gia chủ, giàu sang, tài vật nhiều, sở hữu nhiều, sống thọ hưởng một cách đầy đủ, một cách sung mãn, năm dục trưởng dưỡng. Các sắc pháp do mắt nhận thức, khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến dục, hấp dẫn. Các âm thanh do tai nhận thức... Các mùi hương do mũi nhận thức... Các vị do lưỡi nhận thức... Các xúc do thân nhận thức, khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến dục, hấp dẫn.

Vị ấy, sau khi làm thiện thân hành, sau khi làm thiện khẩu hành, sau khi làm thiện ý hành, khi thân hoại mạng chung, được sinh lên thiện thú, thiên giới, cộng trú với chư thiên ở cõi trời Ba mươi ba. Vị ấy ở đây, trong rừng Nandana, được chúng thiên nữ vây quanh, thọ hưởng năm thiên dục trưởng dưỡng một cách đầy đủ, một cách sung mãn.

Nếu như vị ấy thấy người gia chủ hay con người gia chủ đang thọ hưởng năm dục trưởng dưỡng thuộc loài người một cách đầy đủ, một cách sung mãn. Này Māgandiya, ông nghĩ thế nào?

Thiên tử ấy, được chúng thiên nữ vây quanh, thọ hưởng năm thiên dục trưởng dưỡng một cách đầy đủ, một cách sung mãn, vị ấy có ước vọng được như người gia chủ ấy, hay con người gia chủ ấy với năm dục trưởng dưỡng thuộc loài người, hay trở lui về với các dục thuộc loài người?

– Không có vậy, thưa Tôn giả Gotama! Vì sao vậy? Vì thiên dục, thưa Tôn giả Gotama, là kỳ diệu hơn, là vi diệu hơn nhân dục.

12.– Cũng vậy, này Māgandiya, Ta thuở trước, khi còn là tại gia. Ta hưởng thụ một cách đầy đủ, một cách sung mãn các dục trưởng dưỡng các sắc pháp do mắt nhận thức, các sắc pháp này là khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến dục, hấp dẫn. Các tiếng do tai nhận thức... Các hương do mũi nhận thức... Các vị do lưỡi nhận thức... Các xúc do thân nhận thức, các xúc này là khả ái, khả hỷ, khả lạc, khả ý, liên hệ đến dục, hấp dẫn.

Rồi Ta sau một thời gian, sau khi như chân biết được sự tập khởi, sự diệt trừ, vị ngọt, sự nguy hiểm và sự xuất ly của các dục, sau khi đoạn tận dục ái, sau khi trừ diệt nhiệt não của các dục, Ta trú với khát ái được đoạn trừ, với nội tâm an tịnh. Rồi Ta thấy các chúng sinh khác chưa xả ly tham ái đối với các dục, đang bị các dục ái nhai nghiến, đang bị dục nhiệt não thiêu đốt, đang chạy theo các dục. Ta không ước vọng được như họ; ở đây, Ta không ham thích.

Vì sao vậy? Vì rằng, này Māgandiya, có hỷ lạc này, ly dục, ly bất thiện pháp, vượt qua cả thiên lạc. Vì Ta an trú, hoan hỷ trong hỷ lạc ấy, Ta không ao ước cái gì thấp kém; ở đây, Ta không ham thích.

13. Ví như, này Māgandiya, một người bị bệnh cùi; với thân (đầy) những lở lói, với thân hư thối, nứt chảy, bị các loại trùng đục khoét, đang cào rách miệng các vết thương với móng tay, hơ đốt thân mình trên hố than hừng. Các bạn bè thân hữu, bà con huyết thống của người ấy mời một y sĩ khoa mổ xẻ. Vị y sĩ khoa mổ xẻ này cho người ấy thuốc.

Người ấy dùng thuốc, được khỏi bệnh cùi, không bệnh, an lạc, tự do, tự tại, có thể đi chỗ nào người ấy muốn. Người ấy thấy một người bị bệnh cùi khác, với thân (đầy) những lở lói, với thân hư thối, nứt chảy, bị cái loài trùng đục khoét, đang cào rách miệng các vết thương với móng tay, hơ đốt thân mình trên hố than hừng.

Này Māgandiya, ông nghĩ thế nào? Người ấy có ước vọng được như người cùi kia, hố than hừng, hay sự thọ dụng dược liệu không?

– Không, thưa Tôn giả Gotama. Vì sao vậy? Thưa Tôn giả Gotama, khi có bệnh thì cần thuốc trị bệnh và khi khôn

Bodhi