Phân biệt tọa cụ và bồ đoàn

Chủ nhật, 18/08/2022 09:52

Kính chào Thầy, xin Thầy cho con biết rõ tọa cụ và bồ đoàn khác nhau như thế nào? Cách thức làm tọa cụ và bồ-đoàn. Có phải khi ngồi thiền và niệm Phật mà không có tọa cụ thì không được phải không Thầy? Xin Thầy cho con biết rõ hơn nữa về tọa cụ và bồ đoàn. Kính chúc Thầy an vui.

(Quảng Bửu – Lê Tấn Phát)

Đáp: Phật tử Quảng Bửu quý mến,

Dưới đây, quý Thầy sẽ lần lượt trình bày ba điểm như Phật tử đã hỏi:

1. Tọa cụ và bồ đoàn khác nhau như thế nào?

Tọa cụ là dịch nghĩa của chữ “niṣidana” hoặc là niṣadana thuộc Sanskrit, có nghĩa là tấm vải nhỏ của nhà Sư được phép mang theo để trải ra ngồi hoặc nằm khi cần thiết. Chữ Pali cũng viết giống như vậy. Nó còn được phiên âm là ni-sư-đàn hoặc ni-sư-đãn-na. Vì công dụng của nó là để lót chỗ ngồi, nên có chỗ dịch là “tùy tọa y”, nghĩa là tấm vải mang theo để ngồi. Nó cũng được dùng khi nằm nghỉ, nên có chỗ dịch là “tọa ngọa cụ” nghĩa là dụng cụ để ngồi hoặc nằm. Tọa cụ là một trong sáu vật tùy thân mà một vị Tỳ-kheo được phép sở hữu. Do đó, các tỳ-kheo thường mang theo bên mình, đôi khi trải nó ra để lót nơi đảnh lễ các vị tôn đức.

Bồ đoàn là một danh từ kép được phối hợp bởi hai thành tố: Bồ là cỏ bồ, đoàn là tròn. Người xưa dùng cỏ bện lại thành nệm có hình dáng tròn để ngồi thiền, lạy Phật hoặc ngồi tụng kinh. Bồ đoàn có thể là biến hình của tọa cụ, vì trong Luật hệ Pali hoặc Sanskrit, quý Thầy không thấy từ gốc của nó. Luật Tạng quy định một số vật dụng nhu yếu cho một vị Tỳ-kheo, cũng không thấy bồ đoàn, mà chỉ có tọa cụ thôi.

Cụ thể nhất là 45 bài kệ trong Tỳ-Ni Nhật Dụng Thiết Yếu và 37 câu chú nguyện trong Luật Nghi Khất Sĩ cũng không thấy đề cập đến bồ đoàn, mà chỉ đề cập đến tọa cụ ni-sư-đàn.

Ðọc Kinh chúng ta thấy cuộc đời hành đạo của đức Phật và chư vị Thánh Tăng hoàn toàn không dùng bồ đoàn mà chỉ dùng tọa cụ. Trước khi đức Phật thành đạt quả vị tối thượng chánh đẳng chánh giác, đức Phật cũng chỉ ngồi thiền trên nắm cỏ Kusa do Svastika cúng dường đức Thế Tôn mà thôi.

Ðến đây, chúng ta có thể mạnh dạn khẳng định: bồ đoàn là biến thể của tọa cụ.

2. Cách thức làm tọa cụ và bồ đoàn

Thời Phật tại thế, tọa cụ là vật tùy thân cho đời sống của một Tỷ-kheo rày đây mai đó. Do đó, nó chỉ thiết thực đối với các vị có đời sống hạnh không nhà. Ngày nay, tọa cụ thật ra không cần thiết đối với các vị có đời sống định cư, có nơi ăn chốn ở tương đối tiện nghi. Đặc biệt nếu Phật tử là một cư sĩ thì cũng không cần làm tọa cụ hoặc ngọa cụ để làm gì. Tuy nhiên, nếu Phật tử muốn biết cách thức làm tọa cụ ra sao thì quý Thầy trình bày như sau:

Thứ nhất là màu của toạ cụ phải cùng một màu với tam y của nhà Sư đang bận, nghĩa là màu vàng hoại sắc. Theo các bộ luật quy định, chiều dài của tọa cụ là “tứ xích bát thốn” nghĩa là bốn thước tám tấc của Trung Quốc, tương đương khoảng gần một mét Việt Nam; bề rộng của tọa cụ “tam xích lục thốn” nghĩa là ba thước 6 tấc Trung Quốc, tương đương gần 7 tấc Việt Nam. Nếu tọa cụ đã bị hư phải lấy một miếng bằng gang tay may lên tọa cụ mới. Không được dùng các loại tơ tằm lụa là để may toạ cụ. Như vậy, chúng ta thấy rằng tất cả các loại y phục, tọa cụ hay ngọa cụ với mục đích là để che thân, ngăn nóng lạnh, chứ không phải là để trang sức, làm đẹp thân mình. Quý Thầy ngày nay ít dùng tọa cụ, vì trên thực tế không cần thiết. Do đó, tọa cụ cũng bị thay đổi, may gần như hình vuông và được nhận lãnh khi thọ đại giới. Nhiều nơi không còn theo truyền thống này nữa.

Còn bồ đoàn, như Phật tử đã thấy ở các chùa. Cách làm bồ đoàn cũng đơn giản, nhồi bông gòn hoặc vải vụn vô một bọc tròn đã may sẵn, rồi bọc thêm ở ngoài bằng một lớp vải nữa, phòng khi dơ thì mình có thể giặt cho sạch.

Nếu Phật tử làm bồ đoàn thì không nên làm quá nhỏ, mà nên làm lớn một chút, không quá cao, không quá cứng để khi ngồi thiền thì hai xương mông và hai xương đùi có thể đặt trọn vẹn lên được. Còn nếu mình làm quá nhỏ và quá cứng, khi ngồi thiền trọng lượng toàn thân không đặt trọn trên bồ đoàn, như vậy chúng ta khó giữ được thế ngồi thăng bằng và khoảng thời gian lâu.

3. Khi ngồi thiền và niệm Phật mà không có tọa cụ thì không được phải không?

Mục đích ngồi thiền hoặc niệm Phật là để nhiếp tâm, điều phục cái tâm cả ngày lăng xăng, không có liên hệ gì đến tọa cụ hoặc bồ đoàn cả.

Thầy cũng như nhiều vị có dịp trao đổi về vấn đề này đều đồng ý rằng, ngồi thiền với sự hỗ trợ bồ đoàn thì khả năng chịu đựng sự tê chân hoặc nhức chân của thiền giả không bằng trên một tấm nệm lớn được kê nhích lên phía sau mông một chút. Theo kinh nghiệm cho thấy, những vị mới xuất gia, đặc biệt là các vị lớn tuổi xuất gia, khó có thể ngồi thiền trong thời gian hơn nửa tiếng đồng hồ, nếu không có bồ đoàn, vì lúc bấy giờ xương của các vị đó đã cứng, khi ngồi lâu rất khó chịu. Do đó, với sự hỗ trợ của bồ đoàn sẽ giúp cho người ngồi thiền ngồi lâu hơn. Tuy nhiên, việc đó có hại hơn là có lợi cho các vị ngồi thiền lâu dài. Vì xương sống của con người có thói quen hay chùn xuống, mà nguyên tắc ngồi thiền đầu tiên là lưng phải thẳng, giữ cho trạng thái thân thật thư thái, mà mình ngồi bồ đoàn quá cao chỉ khiến mình làm biếng tỉnh giác cho lưng thẳng, vì lúc nào có vẻ nó cũng thẳng rồi.

Trong các trung tâm tu thiền Vipassana (Minh Sát Tuệ) của Ấn Độ, họ không dùng bồ đoàn như mình. Họ chỉ dùng một loại dạng nửa toạ cụ và nửa bồ đoàn, rộng khoảng 6 tấc vuông, tương đối êm, giúp thiền giả kéo dài đỡ đau chân và xương mông rất nhiều.

Ðôi hàng gởi đến Phật tử, cầu chúc Phật tử đạt được nhiều kết quả tốt trong quá trình thực tập thiền quán và tu tập tâm của mình.

Tỳ kheo Giác Hoàng