Tánh không là tánh như

Thứ năm, 25/11/2022 09:10

Trong các kinh Bát nhã ba la mật giảng nói nhiều về tánh Không với những phẩm tính như vô tự tánh, vô sở hữu, bất khả đắc, vô sanh, như huyễn… Điều đó khiến người học dễ tưởng rằng tánh Không chỉ hoàn toàn là phủ định.

Thật ra, các kinh còn nói đến tánh Như như một khẳng định. Ở đây chữ phủ định và khẳng định, tiêu cực và tích cực chỉ được dùng như một cảm giác ban đầu, chứ tánh Không và tánh Như thì vượt khỏi mọi khái niệm thường tục.

Tánh Như không những được đề cập trong nhiều phẩm của các bộ Bát nhã, mà còn có những phẩm nói riêng về Như, chẳng hạn phẩm Đại Như thứ 54 Kinh Ma ha Bát nhã ba la mật, phẩm Tiểu Như và phẩm Đại Như trong Kinh Bát nhã ba la mật tiểu phẩm, phẩm Chân Như thứ 16 trong Kinh Phật thuyết Phật Mẫu xuất sinh tam pháp tạng Bát nhã ba la mật, phẩm Chân Như ở Hội thứ 4 và Hội thứ 5 Kinh Đại Bát nhã ba la mật đa 600 quyển do ngài Huyền Trang dịch.

Như, như như tánh, chân như, tiếng Sanskrit là tathata. Liên quan đến “như” còn có chữ “như thật”, yathabhuta. Đức Phật, Như Lai, cũng có chữ Như này, Tathagata.

Sau đây sẽ trích một đoạn trong kinh Đại Bát nhã để tìm hiểu về Như hay tánh Như.

“Đức Phật dạy: Lại nữa, Tu Bồ Đề! Phật biết rõ tướng sắc, biết rõ tướng sắc thế nào? Chính là tướng Như: như như chẳng hoại, không có phân biệt, không có tướng, không có nhớ tưởng, không có hý luận, không có đắc. Tướng sắc cũng như vậy, cũng chẳng hoại cho đến cũng không có đắc.

Tu Bồ Đề, Phật biết rõ tướng thọ, tưởng, hành, thức. Biết tướng thọ tưởng hành thức thế nào? Chính là tướng Như: như như chẳng hoại, không có phân biệt, không có tướng, không có nhớ tưởng, không có hý luận, không có đắc. Tướng thọ tưởng hành thức cũng như vậy, cũng chẳng hoại cho đến cũng không có đắc.

Như vậy, Tu Bồ Đề, Phật biết rõ chúng sanh tướng Như và tâm sở khởi lặng, co giãn của chúng sanh là tướng Như, năm uẩn tướng Như, các hành tướng Như, cũng chính là tướng Như của tất cả các pháp.

Tướng Như của tất cả các pháp là gì? Đó là sáu ba la mật tướng Như, tức là ba mươi bảy phẩm trợ đạo tướng Như, tức là mười tám Không tướng Như, tức là tám bội xả tướng Như, tức là chín thứ đệ định tướng Như, tức là mười trí lực tướng Như, tức là bốn vô uý, bốn vô ngại trí, đại từ đại bi, mười tám pháp bất cọng tướng Như. Tức là nhất thiết chủng trí tướng Như. Tức là pháp thiện, pháp bất thiện, pháp thế gian, pháp xuất thế gian, pháp hữu lậu, pháp vô lậu, pháp quá khứ, vị lai, hiện tại, pháp hữu vi vô vi tướng Như.

Tức là quả Tu Đà Hoàn, quả Tư Đà Hàm, quả A Na Hàm, quả A La Hán, quả Độc Giác Phật, quả Vô thượng Giác ngộ và chư Phật tướng Như. Chư Phật tướng Như đều là tướng Nhất Như, chẳng hai chẳng khác, chẳng tận chẳng hoại. Đây gọi là tướng Như của tất cả các pháp.

Phật do Bát nhã ba la mật biết được tướng Như ấy. Vì thế Bát nhã ba la mật hay sanh chư Phật hay hiển thị tướng thế gian.

Thế nên, Tu Bồ Đề! Phật biết rõ tất cả các pháp là tướng Như, chẳng phải tướng riêng khác, chẳng phải chẳng Như. Vì được tướng Như như vậy nên Phật được gọi là Như Lai”.

(Phẩm Phật Mẫu thứ 48).

Đây là một đoạn kinh nói về Như, hầu như có trong tất cả các Kinh Bát nhã ba la mật. Sau đây chúng ta tìm hiểu vài điểm chính của lời Phật giảng nói trong đoạn kinh.

“Tướng sắc thọ tưởng hành thức chính là tướng Như”. Sắc thọ tưởng hành thức là những yếu tố cấu thành thân (sắc) và tâm của một con người, và nói rộng ra, của chúng sanh. Chúng là tướng Như, chúng chính là thực tại tối hậu Như, đó là cái thấy của bậc giác ngộ.

Tướng Như ấy là thế nào? Kinh nói: “Tướng Như là như như chẳng hoại, không có phân biệt, không có tướng, không có nhớ tưởng, không có hý luận, không có đắc”. Tướng Như là thật tướng của tất cả mọi sự, vẫn luôn luôn như vậy, xưa nay và mai sau vẫn như vậy. Thậm chí “tướng bất thiện, pháp thế gian hữu lậu là tướng Như”. Tóm lại thật tướng của cái gọi là sanh tử là tướng Như thanh tịnh.

Thế thì tại sao chúng ta không thấy, không kinh nghiệm được thật tướng Như? Vì suy nghĩ và hành động của chúng ta ngược lại với thật tướng Như. Bằng phân biệt, nhớ tưởng, hý luận, tham sở đắc… chúng ta đã chia cắt, phân mảnh một cách giả tạo thực tại Như, do đó thực tại Như trở thành phân mảnh, có thời gian và không gian ngăn cách. Tướng Như trở thành bất tịnh với chúng ta vì vô minh phân biệt của chúng ta. Ví như một tấm gương trong sáng (tướng Như) trong đó mọi hình bóng đều là tấm gương, đều là tướng Như. Nhưng tâm thức chúng ta đã chia cắt phân mảnh từng hình bóng riêng biệt, xa cách nhau. Hình bóng này xa cách hình bóng khác, đó là không gian và thời gian do chúng ta tự tạo. Và cái “không có tướng, như như chẳng hoại”, trở thành các tướng có sanh diệt.

“Phật biết rõ chúng sanh tướng Như và tâm sở khởi lặng, co giãn của chúng sanh là tướng Như, năm uẩn tướng Như, các hành tướng Như, cũng chính là tướng Như của tất cả các pháp”. Chúng sanh là tướng Như, không những thế, tất cả những tâm động và loạn (tâm sở khởi - lặng, co – giãn) của chúng sanh cũng là tướng Như. Như vậy, Đức Phật vẫn ở với chúng sanh để độ thoát cho họ cho đến những đời vị lai nhưng nhờ cái thấy tất cả chúng sanh và tất cả phiền não của họ là tướng Như, nên làm việc với họ mà vẫn giải thoát. Không phải giải thoát là thoát khỏi chúng sanh, không có chúng sanh nữa mà giải thoát là thấy chúng sanh trong thật tướng Như của họ.

Tất cả chúng sanh hữu tình là tướng Như, mà tất cả các pháp, các sự vật, các hiện hữu đều là tướng Như. Tất cả chúng sanh, thế giới, thời gian không gian là tướng Như. Tướng Như đã biến tất cả chúng sanh, tất cả các cõi thành một cõi thanh tịnh, Nhất Như.

“Đó là sáu ba la mật tướng Như, tức là ba mươi bảy phẩm trợ đạo tướng Như, cho đến mười lực, đại từ đại bi tướng Như, tức là Nhất thiết chủng trí tướng Như. Tức là pháp thiện, pháp bất thiện, pháp thế gian, pháp xuất thế gian, pháp hữu lậu, pháp vô lậu, pháp quá khứ vị lai hiện tại, pháp hữu vi, pháp vô vi tướng Như.

Tức là quả Tu Đà Hoàn cho đến quả A La Hán, Độc Giác Phật, quả Giác ngộ Vô thượng và chư Phật tướng Như. Chư Phật tướng Như đều là tướng Nhất Như, chẳng hai chẳng khác, chẳng tận chẳng hoại. Đây gọi là tướng Như của tất cả các pháp”.

Tướng Như bao trùm và là tất cả các pháp thế gian hữu lậu, tức chúng sanh phiền não và thế giới chúng sanh bất tịnh và xuất thế gian vô lậu, tức các pháp thực hành và các quả thánh cho đến chư Phật. Tướng Như bao trùm và là tất cả quá khứ, vị lai, hiện tại. Như thế tướng Như bao trùm và là tất cả không gian và thời gian trong một “tướng Nhất Như, chẳng hai chẳng khác, chẳng tận chẳng hoại”. Đây gọi là tướng Như của tất cả các pháp.

Thế nghĩa là tất cả các pháp vốn là tướng Như, chúng sanh chỉ vì suy nghĩ và hành động sai lầm mà thành ra sanh tử khổ đau. Thế nên qua giai đoạn này chúng ta bắt đầu hiểu thực hành và mục đích của nó là gì: với những khả năng sẳn có của tâm thức là sự tập trung (thiền định) và sự quan sát, tưởng tượng (thiền quán) và hành động, làm việc hàng ngày trong một cái thấy sơ khởi về tướng Như của tất cả các pháp thì đó là con đường thực hành.

“Phật do Bát nhã ba la mật biết được tướng Như ấy. Vì thế Bát nhã ba la mật hay sanh chư Phật, hay hiển thị tướng thế gian. Chư Phật biết rõ tất cả pháp là tướng Như, chẳng phải tướng riêng khác, chẳng phải chẳng Như. Vì được tướng Như như vậy nên Phật được gọi là Như Lai”.

“Tướng Như hay hiển thị tướng thế gian”: tướng Như là thật tướng của thế gian nên hay hiển thị tướng thế gian. Vị hoàn toàn chứng đắc tướng Như của tất cả pháp là một vị Phật, là Như Lai. Ở đây kinh nói rõ ràng ý nghĩa của Như Lai, là vị chứng đắc rốt ráo tướng Như của chúng sanh, thế giới và các bậc giải thoát.

Như, tánh Như, chân như (tathata) và như thật (yathabhuta) có nghĩa giống nhau. Trong kinh Đại Bát Nhã, phẩm Tự thứ nhất, có đề cập đến “như thật trí” là trí thứ mười một của Đại Bồ Tát như sau:

“Ngài Xá Lợi Phất thưa: Bạch Thế Tôn, đại Bồ tát muốn dùng nhất thiết chủng trí để biết tất cả pháp phải tu tập Bát nhã ba la mật thế nào?

Cũng đầy đủ mười một trí: Pháp trí, tỷ trí, tha tâm trí, thế trí, khổ trí, tập trí, diệt trí, đạo trí, tận trí, vô sanh trí, như thật trí”.

Như thật trí thì “biết như thật”. Trong phẩm Phật Mẫu (tương đương với phẩm Hiển thị thế gian của kinh Phật Mẫu xuất sinh tam pháp tạng Bát nhã ba la mật đa), có nhiều câu theo dạng “Do Bát nhã ba la mật, Phật như thật biết…”. Sau các đoạn này kinh nói, “Phật như thật biết rõ tướng sắc, thọ, tưởng, hành, thức là tướng Như”.

Như thật trí là trí của Phật, trí ấy như thật biết tất cả các pháp là tướng Như. 

Nguyễn Thế Đăng