Về Hải Dương chiêm bái chùa Đồng Neo

Độc đáo ngôi chùa cổ lưu giữ nhiều di vật quý

Chùa Đồng Neo tọa lạc trên địa bàn thôn Cập Thượng, xã Tiền Tiến, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương. Đây là ngôi chùa cổ đã được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng Di tích Lịch sử văn hóa vào ngày 31/12/1997.

Sử sách ghi rằng mảnh đất nơi đây xưa kia là một dòng sông lớn bắt nguồn từ cửa Xà Lai - sông Thái Bình và đổ ra biển Đông qua Bến Trường, Bến Tràng.

Năm 1527, vào thời Hậu Lê, nhận thấy đây là mảnh đất linh thiêng, nhân dân sở tại đã dựng lên ngôi chùa nhỏ với khung tre, lợp lá đơn sơ làm nơi thờ Phật với mục đích làm nơi sinh hoạt tín ngưỡng - tôn giáo cho nhân dân, qua đó giáo huấn cho mọi người biết ăn ở có đức, có nhân, làm điều lành, bỏ điều ác.

Đến đời vua Nhân Tông năm thứ 10 - niên hiệu Chính Hòa (tức năm 1693), nhân dân đã phát tâm công đức xây dựng lại ngôi chùa và được giữ nguyên trạng cho đến ngày nay.

Đến ngày nay, chùa đã có 33 vị sư trụ trì và hóa thân tại chùa. Trải qua quá trình hình thành và phát triển, chùa đã có nhiều tên gọi khác nhau như: Linh Ứng tự thuộc phủ Thanh Lâm. Tiếp đó là Đồng Neo Tự thuộc Cập Hiền Trang - phủ Nam Sách. Và ngày nay, được gọi là chùa Đồng Neo - thôn Cập Thượng - xã Tiền Tiến - huyện Thanh Hà - tỉnh Hải Dương.

Chùa Đồng Neo được xây dựng theo kiến trúc “Nội công ngoại quốc”, nhà côn sơn đương tiện, lối kiến trúc cổ, hoa văn tinh xảo và độc đáo là kiến trúc đặc trưng của thời Hậu Lê. Ngôi Tam Bảo được xây dựng theo kiến trúc chữ Đinh có 7 gian tiền đường và 3 gian hậu điện. Vật liệu để dựng chùa là tường gạch Bát tràng cổ và cột chống, mái bằng gỗ. Tại 4 góc mái là bốn mái đao cong vút chạm trổ đầu rồng. Mái chùa được dựng với kiến trúc đặc trưng thời Hậu Lê vì kiểu “chồng rường” và “thượng rường hạ bẩy”. Hệ thống chịu lực gồm 2 hàng cột gỗ lim, đường kính 0,40m đều được kê trên chân tảng đá. Lối kiến trúc truyền thống rường - bẩy đã tạo ra nhiều khoảng không gian nền cho nghệ thuật chạm khắc gỗ dân gian ở tất cả các chi tiết: đầu dư, dép hoành, thân bẩy, các bức cốn mê, cốn nách, xà rồng, cửa võng... thể hiện các đề tài trang trí: Rồng - phượng trong phong cách nghệ thuật hóa thân : các linh vật luôn hóa đổi thành chim muông, hoa lá, cùng cảnh sắc thiên nhiên phong vân vần vũ, góp phần bổ khuyết cho kiến trúc. Đồng thời nâng cao giá trị mỹ thuật, tôn thêm vẻ uy linh, nghiêm cẩn nơi thánh thần ngự tọa - một đặc điểm của tư duy kiến trúc đồng bằng Bắc Bộ : tự nhiên và cuộc sống luôn là đề tài chủ đạo cho mọi sáng tác nghệ thuật, nhất là nghệ thuật xây dựng các công trình kiến trúc tín ngưỡng. 

Trong ngôi Tam Bảo còn lưu giữ thờ tượng Phật vô cùng quý giá có từ thời Hậu Lê. Cách bài trí tượng thờ đặc trưng của các chùa miền bắc và sự kết hợp quan điểm Tam giáo đồng nguyên gồm 3 pho Tam Thế, tam Thánh Tây Phương, tượng Đức Bản Sư niêm hoa vi tiếu, tượng Di Lặc, tượng Ngọc Hoàng Thượng Đế và Nam Tào Bắc Đẩu, tòa Cửu Long. Các đồ thờ trong chùa đều bằng gỗ và chạm khắc tinh xảo.

Trong chùa có các hoành phi câu đối được chạm khắc tinh xảo như: đại tự “Hiển ứng linh”, đại tự “Tuệ nhật viên dung”… có từ thời Nguyễn. Đặc biệt, trong chùa còn lưu giữ được hơn 100 bản khắc bằng gỗ mít gồm kinh Lăng Nghiêm và kinh Viên Giác. Sau chùa là 3 gian nhà Tổ mới được trùng tu.

Trước đây, vào thời kháng chiến chống Pháp nhà Tổ được kiến trúc theo hình chữ Nhị, nhưng đã được tháo dỡ 7 gian tiền đường để phục vụ kháng chiến. Hiện nay, trong nhà Tổ còn thờ tượng Tổ Bồ Đề Đạt Ma và chư vị Tổ sư từng trụ trì tại chùa, đều là tượng cổ, điêu khắc độc đáo.

Ngoài ra chùa còn nhiều cổ vật quý giá được lưu giữ qua nhiều thế hệ như : Thống đá đựng nước thời vua Lê Hy Tông năm Chính Hòa thứ 23 tức năm Nhâm Ngọ (1702). Thống đá cổ này do một gia đình họ Nguyễn làm quan trong triều Lê về tiến cúng.

Chùa có chuông cổ được đúc từ thời Hậu Lê niên hiệu Chính Hòa thứ 21 tức năm 1700. Hơn 300 năm nay, tiếng chuông chùa luôn gắn bó với dân làng cũng như những người con sống xa quê. Bên cạnh đó, chùa còn lưu giữ các bia đá cổ : Bia đá Đồng Neo tháp 4 mặt khắc chữ có từ năm 1679; Bia đá Linh ứng tự năm 1895; Bia đá Hậu Phật ký năm Duy Tân thứ năm (1911); Phía trước tháp chuông có một cây hương đài bằng đá cao 1,2m, có 4 cạnh rộng 0,18m có dòng chữ ghi : Lê triều Chính Hòa, nhị thập niên, Kỷ Mão phi việt cát nhật (nghĩa là năm 20 niên hiệu Chính Hòa 1699).Ngoài những bảo vật bằng đá, bằng đồng, chùa còn có vườn tháp cổ như các tháp:

- Tháp Minh Quang được xây bằng gạch 3 tầng, bia tháp ghi: Tự Đức thập nhất niên- năm Tự Đức thứ nhất (1864), là tháp thờ Hòa Thượng Thích Chiếu Khuông.

- Tháp Thiên quan bảo tháp bằng gạch 3 tầng xây dựng thời vua Minh Mệnh 1827.

- Tháp Phả Đồng Minh được xây dựng từ thời Nguyễn thờ 3 vị sư : Phổ Chiêu, Phổ Hiếu, Phổ Nghiêm.

- Tháp có giá trị nhất là tháp đá 3 tầng được xây dựng năm Tân Dậu, đây là tháp thờ Hòa thượng Thích Tường Tường. Trên tháp có đôi câu đối:

“Huân lao tịnh nghiệp thiết lâm đài,

Đứng trước sân chùa nhìn ra cổng chính phía Tây, ta thấy cánh đồng lúa năm hai mùa xanh tốt mênh mông, luôn ngát mùi thơm của lúa. Với lối kiến trúc hài hòa, sơn thủy hữu tình, mặt nước tĩnh lặng của hai giếng thiên nhiên giúp cho quý khách như quên đi những ưu tư đời thường khi hành hương về vãn cảnh chùa.

Nhà sư của chùa là liệt sĩ

Theo lời kể của Đại đức Thích Đạo Mẫn, trụ trì chùa Đồng Neo và các phụ lão ở làng thì sau khi Hòa thượng Thích Tường Tường viên tịch (vào khoảng năm 1924), Hòa thượng Thích Thanh Trúc thay thế trụ trì. Cũng vào những năm đó, Hòa thượng Thích Thanh Trúc nhận nuôi một đứa trẻ mồ côi khoảng 8 tuổi đặt tên là Nguyễn Văn Bể. Sau một thời gian ăn nhờ nơi cửa Phật, chú tiểu Nguyễn Văn Bể quyết tâm chọn con đường xuất gia học đạo. Trước Cách mạng Tháng Tám 1945, chùa là một cơ sở Việt Minh nuôi giấu cán bộ cách mạng. Sau Cách mạng Tháng Tám, theo lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà sư Nguyễn Văn Bể đã theo Hòa thượng Thích Thanh Trúc đi hoạt động cách mạng, tham gia bộ đội Bắc Hà (năm 1948). 

Tháng 6/1952, trong trận đánh tiêu diệt tên Việt gian bán nước Sếp Sẹo tại ngã ba Kỳ Tây, xã Cẩm Chế (Thanh Hà), nhà sư Nguyễn Văn Bể đã anh dũng hy sinh. Để ghi nhận công đức của người đã mất, người dân địa phương suy tôn là Sư ông, liệt sĩ Nguyễn Văn Bể. Hằng năm, nhà chùa chọn ngày 2/6 (Âm lịch) là ngày giỗ của Sư ông. Sư ông Nguyễn Văn Bể đã được Nhà nước công nhận là liệt sĩ và được tặng Bằng Tổ quốc ghi công. Đại đức Thích Đạo Mẫn cho biết: "Chúng tôi tự hào là hậu duệ các sư tổ, sư ông. Chúng tôi luôn lấy tấm gương hy sinh của Sư ông để giáo dục các tăng ni, phật tử tinh thần “hộ quốc an dân”. Niềm mong ước lớn nhất của nhà chùa và người dân địa phương là tìm được mộ của Sư ông để đưa hài cốt về nghĩa trang địa phương. 

Theo thời gian, chùa Đồng Neo đang có dấu hiệu xuống cấp, đặc biệt là ngôi Tam Bảo. Nền điện Tam Bảo đã bị lún, tường nghiêng và nứt, hệ thống khung gỗ, cột kèo đã mối mọt... Nhà chùa đang vận động công đức để tu bổ giữ lại một chốn linh thiêng cho người dân địa phương và khách hành hương lui về nơi cửa Phật.