Tấm gặp Bụt và Phật trong lòng nhân dân Việt Nam

Thứ bảy, 27/11/2019 10:20

Cổ tích Tấm Cám thuộc hạng kinh điển trong văn học dân gian Việt Nam, vốn quý trong kho tàng văn học dân tộc và tâm hồn, văn hóa người Việt, đi vào giảng đường học đường, sân khấu, điện ảnh, các công trình nghiên cứu… 

>>Phật tử có thể đọc thêm loạt bài về Lời Phật dạy 

Cổ tích ấy có giá trị về ngôn ngữ, nghệ thuật, nhân văn và không chỉ có thế, sức tồn tại mãnh liệt và sự hấp dẫn của mạch ngầm đạo lý chảy sâu bên trong cốt truyện và diễn mạch tình tiết truyện đem đến vị trí đặc biệt cho truyện, các nhân vật, các tầng ngôn ngữ…Trong cổ tích ấy, nhân vật chính diện - trung tâm, Tấm, có những lần được gặp Bụt - Phật.

Trong đời sống bất công bị đọa đày bởi gia đình bi kịch mẹ ghẻ, người em cay độc, tâm hồn Tấm vẫn sáng trong nhân bản. Theo mạch truyện, khi cùng người em, Cám, đi bắt cá, bao nhiêu cá đều bị em lấy hết, Tấm khóc và Bụt xuất hiện, hiền từ, thấu hiểu, khuyên Tấm mang chú cá bống sót lại về nuôi.

Khi Bống bị bắt giết, Tấm khóc và Bụt lại xuất hiện, khuyên Tấm mang xương cá Bống chôn dưới chân giường.

Khi Vua mở hội làng, Tấm phải cắm cúi với sàng thóc ngổn ngang, và khóc, Bụt xuất hiện chỉ cách nhờ đàn sẻ giúp. Và khi xong việc, muốn đi dự hội nhưng ngại ngần trang phục, Bụt kêu đào chân giường lấy hủ đựng xương Bống lên, quần áo đẹp đủ đầy…

Bố cục, tình tiết, tầm độ cao trào tính bi tính kịch, mỗi khi sự cùng khổ, bế tắc xuất hiện với tiếng khóc của cô Tấm, sự mầu nhiệm hiển bày với sự ứng hiện của Bụt và bài toán  khó được tháo gỡ nhẹ nhàng. Bụt trở nên chỗ dựa tinh thần, sức mạnh che chở, bù đắp hơi ấm tình thân ruột thịt và những thiếu thốn trong đời sống của Tấm, hóa giải chiêu thức đày đọa bạc ác của mẹ con Cám. Bụt trở nên “nhân vật” đẹp đẽ, thánh thiện, mạnh mẽ, nhân vật chính diện của chính diện trong cổ tích Tấm Cám. Bụt tạo nên phông chân thiện mỹ cho dẫn mạch truyện phản ánh đời sống một xã hội Việt thời xa xôi lắm …

Và, Phật giáo có vị trí như thế trong đời sống tâm hồn người Việt, từ thuở xa xôi du nhập và dần dần có vị trí trong tâm hồn đời sống mọi mặt của Việt Nam mà cổ tích hay cổ tích Tấm Cám chỉ là một ví dụ.

Trong đời sống thường nhật của cư dân Việt, không chỉ bậc tu sĩ Phật giáo hay Phật tử, đồng bào khi hữu sự, hiểm nguy, cùng khốn, bế tắc trong phạm vi số phận cá nhân hay cộng đồng hay quốc gia, đều kêu như Tấm đã kêu, Bụt. Và Bụt trở thành sức mạnh ẩn tàng giúp nhân dân hóa giải độ khó của bài toán cuộc sống, như Tấm đã hóa giải, nhờ Bụt.

Trong dòng người  hàng ngày hàng đêm nhẹ chân thành kính dâng hương của thiền ở mọi chốn thiêng trên dải đất hình chữ S, trên núi cao, làng xa, ngoại ô thành phố hay ở hòn đảo nhỏ nào đó trên biển Đông, Vịnh Thái Lan; trên một cù lao xanh mát ở vùng châu thổ Cửu Long hay rừng Đông Bắc, đều hướng đến Phật và kêu tiếng kêu như cô Tấm ngày xưa đã làm và linh nghiệm. Đấy là cách hiểu nôm na gần gũi vị trí của Phật trong lòng nhân dân Việt Nam. Không nhất thiết phải thông qua các khảo cứu khoa học hoành tráng đầy biệt ngữ dẫn liệu và phân tích phức tạp mới thấy được vai trò và sự tồn tại của Bụt - Phật trong nhân dân.

Sự có mặt thiêng liêng ấy, như trong cổ tích Tấm Cám, là một hằng định.

Và, không chỉ trong cổ tích.

Nguyễn Thành Công